Bir grup Kazak filoloji uzmanı ve dilbilimci, açık bir mektupla Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’e başvurdu. Bilim insanları, Kazakça dilinin Latin alfabesine çevrilmesi projesine kesin bir dille karşı çıktı. Onlara göre, Kiril alfabesinin reddedilmesi vatandaşların daha az okunacağı ve birçok ebeveynin çocuklarını Rus okullarına vereceği anlamına geliyor. Bununla birlikte, problem daha derin! İşte Kazakistan’daki dil savaşları…
Kazakistanlı 16 bilim adamının Nazarbayev’e yazdığı mektup medyada neredeyse fark edilmedi. Ünlü filologlar ve dilbilimciler, Latin grafiğine dayanan, onaylanmış alfabenin yeni sürümünü sertçe bir dille eleştirdi. İlginçtir ki, bunu herhangi bir yerde değil, Kazak milliyetçiliğini destekleyen “Zhas Alash” gazetesinin sayfalarında yaptılar.
DİLBİLİMCİLERİN ELEŞTİRİLERİ
Filologların şikâyeti, özellikle, ıslık ve diğer seslerin sadece dokuz harf ve kesme işareti ile tanımlanmış olmasıydı. Örneğin, “okul” sözcüğü yedi üst simge ile yazılır. Uzmanlara göre, bu gibi işaretlerin kötüye kullanımı klavyede okuma, yazma ve yazmayı yavaşlatır. Ayrıca, kesme işareti kullanıldığında birbirinden kelime ayıran bir boşluk oluşturulur. Bu da tüm sözcüğü belirlemeyi zorlaştırır. Kazakistan’ın yüksek öğretim kurumlarında yapılan bir deneyde 100 sözcükte yaklaşık 75 kesme işareti kullanıldığı belirlendi.
Mektubun yazarları, Latin alfabesinin Kazakça seslere atanmasının zor olacağına işaret ediyor. Dilbilimciler, Kiril alfabesinin reddinin Rus dil okulları popülaritesinin artışa geçeceğine ve okuma-yazma oranının azalacağına inanıyor. Mektupta, yazarlar, alfabe taslağının bilimsel anlamda uzmanlar tarafından tartışılmasını istedi.
Kazak aydınlar, Kiril alfabesinin aktif destekçileri oldu. Halk temsilcileri de destek verdi. Özellikle, 1990’lı yılların ortalarından itibaren dilbilimciler Rabiga Syzdyk ve Abduali Kaydar, Kazak dilinin Latin alfabesini nasıl adapte edileceğini sorguladı. Kazakistan’daki Latin alfabesinin getirilmesi tartışmaları şimdi yeni bir boyut kazandı.
2025’E KADAR GEÇİŞ SAĞLANACAK
Kazak Kültür ve Spor Bakanı Yardımcısı Yerlan Kozhagapanov, hükümet toplantısında alfabeyle ilgili yeni planlarını duyurdu. Buna göre, ülkede 2021 yılından itibaren yeni pasaportlar ve kimlik belgeleri düzenlenecek. 2024-2025 yıllarında devlet organlarının, eğitim kurumlarının ve devlet medyasının Latin alfabesine geçişi sağlanacak.
Kazak Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Ekim ayında 2025 yılına kadar Kazakçanın Kiril dilinden Latin alfabesine çevirisini “aşamalı olarak” başlatma kararı için bir kararname imzaladı. Aynı zamanda, Latin alfabesiyle yeni bir alfabe onaylandı. Daha önce Nazarbayev, Kiril alfabesinin Kazakça dilini bozduğunu belirtmişti.
BATI İLE YAKINLAŞMA İÇİN FIRSAT
Yeni alfabe toplumu etkin bir şekilde modernize edebilmeyi, dış dünyayla olan iletişimi kolaylaştırmayı, çocukların İngilizceyi hızlı bir şekilde öğrenmesine yardımcı olmayı amaçlıyor. Bağımsız uzmanlar, ülke yönetiminin halkı bu yolla ekonomik zorluklardan uzaklaştırmaya çalıştığını belirtiyor. Buna ek olarak, yazım reformu faydalı olabilir. Faaliyet alanı geniş olan ve bütçe isteyen uygulama için ayrıca bir PR çalışması da gerekiyor. Bu değişiklik, ülkenin modernizasyonu ve Batı ile yakınlaşması konusunda bir fırsat olarak değerlendiriliyor.
Kazak aydınlarının bir kısmı da alfabe reformunun reddini, “Rusya’nın kültürel alanından bir çıkış” olarak algılıyor. Latin alfabesi, bazı Kazak diasporaları tarafından özellikle de Türkiye’de ve diğer bazı ülkelerde kullanılıyor. Birçok ülkede Kazak toplulukları Arapça kullanıyor.
DAHA ÖNCE ÜÇ ÜLKE LATİN ALFABESİNE GEÇTİ
Sovyet sonrası Türkmenistan, Özbekistan ve Azerbaycan alfabelerini, Latin alfabesine çevirdi. Türkmenistan’ın başarıları hakkında konuşmak zor; çünkü ülkede kapalı bir rejim hâkim ve bu konuda herhangi bir veri yok.
Özbekistan’da süreç 1993 yılında başladı; ancak şu ana kadar devlet kayıtları bile tam olarak Latinceye çevrilemedi. Yetkililer, vatandaşların, Rusça veya Kiril alfabesi ile Özbek dilindeki çekimlerine tepki gösteriyor. Taşkent ve Semerkand’da sokak reklamcılığı, çoğunlukla Kiril dilinde ve hatta tamamen saf Rusça olarak yapılıyor. Kafe ve lokantalarda yer alan menüler sadece Kiril dilinde basılıyor. Gazete ve dergilerin yüzde 70’i ve dünya edebiyatının başyapıtları hala Rusça alfabesinde yayınlanıyor. Dahası, kalıcı olarak Latin alfabesini savunan Özbek milliyetçilerinin yayınları (tüm uygar dünyada olduğu gibi) Ruslar tarafından da basılıyor.
(Vladimir Shcherbitsky)
